C6 Gebiedsgericht werken aan Natuurinclusieve Kringlooplandbouw: ervaringen uit de praktijk

Februari 2023
Vanuit het NWA onderzoek ‘Transitie naar een duurzaam voedselsysteem’ wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar ervaringen van koplopers in diverse aspecten van de voedseltransitie. Het gebiedsgericht werken wordt beproefd in de Achterhoek met het ‘Markemodel’, in Midden-Delfland en bij RVS Eemland. Wat kunnen we leren van deze voorbeelden?

Kernpunten

Binnen het project Transitie naar een Duurzaam Voedselsystem (NWA-TDV) en SIA Gebiedsgerichte Kansen voor Natuurinclusieve Landbouw (SIA-NIL), wordt er gewerkt aan het creëren van meer handelingsperspectief voor een duurzaam voedselsysteem middels een integrale, gebiedsgerichte aanpak. Dit gebeurt vanuit een multi-level en multi-dimensionaal systeemperspectief, waarbij sociale, economische, ecologische en institutionele dimensies worden meegenomen en afgewogen.

Eén van de middelen om meer handelingsperspectief te ontwikkelen is het werken met KPI’s. Deze worden gebruikt als een gemeenschappelijke taal om duurzame landbouw te tonen, te verbeteren en te belonen. KPI’s verbindt doelen en/of opgaves die de landbouw heeft met concrete maatregelen die bedrijven kunnen nemen. Het brengt ‘doelsturing’ dichterbij en maakt het mogelijk om eenduidig te waarderen en (gestapeld) te belonen. De veronderstelling is dat hoe meer partijen de KPI’s voor Natuurinclusieve kringlooplandbouw waarderen/stimuleren/belonen, hoe meer het gaat lonen voor de boer om prestaties te verbeteren en streefwaardes te halen.

Hier focussen we op twee casusgebieden waarin gewerkt wordt aan nieuwe governance en verdienmodellen op basis van stapeling van beloningen en KPI-systematiek:

1) Markemodel, Achterhoek en 2) Midden-Delfland. Het lopende onderzoek (zie eerste publicatie) in deze case-studies laat zien dat het gebruik van de KPI-systematiek een effectief instrumentarium biedt voor het sturen op doelen (bodem, water, klimaat, biodiversiteit), maar ook onlosmakelijk verbonden is met voorwaarden en draaiknoppen in de sociale, ecologische, economische en institutionele dimensies.

IJsbrand Snoeij beaamt dit op basis van zijn ervaringen met het Markemodel, en verwoordt dit als volgt: “De pijler die alles verbindt is de sociale innovatie (3e pijler Markemodel en ook mijn persoonlijke visie). Geen doel zal bereikt worden als we niet de sturing veranderen. In de sturing komen het gezamenlijke leerproces, de ontmoeting en de dialoog, de gemeenschappelijke belangen, het sociaal contract, respect voor generaties, de waardering, luisteren, begrip en aandacht voor elkaar samen. In het leren kennen ontstaat verbinding, in de verbinding relaties, vanuit relaties ontstaat vertrouwen. In de regionale dialoog wordt niet gewezen naar elkaar wie schuldig is maar pakken private, publieke organisaties en boeren de hand op, worden landbouw, platteland, voedsel en natuur en mensen aan elkaar verbonden en gaat men over tot samenwerken, vanuit gelijkwaardigheid. Van daaruit kan gewerkt worden aan herstel van vertrouwen. De techniek van KPI’s alleen gaat ons niet verder helpen, evenals het verdienmodel alleen. Vele boeren die ik spreek willen iets bijdragen dat van betekenis is, en doen dat al jaren. Werken aan doelen is een sociaal leerproces waarin we elkaar nodig hebben, het is juist deze sociale innovatie die we nodig hebben en juist deze innovaties zijn het meest uitdagende.”

Kenmerkend aan het Markemodel is de visie dat doelen slecht bereikt kunnen worden als we ook de sturing veranderen. In het Markemodel staat de dialoog tussen boeren en gebiedspartijen (publiek en privaat) centraal. Samenwerken is een continu leerproces van elkaar leren kennen, ruimte geven en luisteren. Dat is ook het geval in Drenthe, Brabant en Midden-Delfland, waar dergelijke positieve beloningssystemen ook al in de praktijk zijn gebracht. LNV rolt de aanpak nu breed uit en maakt ook de koppeling naar de gebiedsgerichte aanpak (het NPLG).

Het Markemodel met KPI's is niet het enige model om handelingsperspectief te bieden op systeemniveau. Zo werkt Demeter met haar eigen Demeter keurmerk (voor biologisch-dynamische landbouw). Ook zij zetten in op continue verbetering van het boerenbedrijf richting biodiversiteit, landschap en klimaat. Met hun keurmerk wordt het begrip over voedselkwaliteit vooral verbreed met begrippen als sociale verbindingen en persoonlijke ontwikkeling. Belangrijke lessen die zij trokken zijn dat het goed mogelijk is om collegiale toetsing (boeren leren boeren) in te zetten, in plaats van een centraal gestuurd controle-orgaan. En dat er ook waardeer en beloning moet zijn voor de kleine stapjes die worden gezet.

In de Eemvallei is de integrale aanpak decentraal georganiseerd. Onder de noemer Aktieplan Voedsellandschappenwordt er bottom-up gewerkt met boeren als gebiedsidentiteitsdragers voor het Voedsellandschap. Zij hebben net gehoord dat ze fiat krijgen van LNV/RVO voor de uitwerking van de integrale Regionale Voedsel Strategie (iRVS).

Vervolgstappen

Natuurinclusieve landbouw, kringlooplandbouw, biologische landbouw, regeneratieve landbouw, enzoverder, kan de KPI-systematiek gebruiken als gezamenlijke taal om prestaties en voortgang op duurzaamheid te meten. De systematiek leent zich goed om NPLG doelen te vertalen naar bedrijfsniveau. Individuele bedrijfsprestaties tellen op naar gebiedsdoelen. Een volgende stap is nu om het Markemodel breder uit in meerdere gebieden te gaan testen.

Binnen het KPI-K project komen veel lijntjes bij elkaar. Daar willen we vooral mee doorgaan. We hopen dat we via de praktijkpilots een goede link kunnen blijven maken. Juist ook met gangbare boeren, bijvoorbeeld aangesloten bij agrarische collectieven of verenigingen, kunnen we verder werken met de KPI systematiek.

We nodigen Agro-ecologische boeren, agrarische collectieven, waterschappers, gebiedspartijen (waaronder CSA-initiatieven en groene NGO’s) gemeenten en provincies om hierop aan te haken.

Betrokkenen

IJsbrand Snoeij, VALA LinkedIn
Frank Verhoeven, Boerenverstand LinkedIn
Patrick Huntjens, Maastricht Universiteit en Hogeschool Inholland LinkedIn
Jan Hassink, WUR LinkedIn
Jan Huijgen, Eemlandhoeve LinkedIn